Winschoten wordt frontlinie als om tien uur twee Poolse tanks rond de bocht van de Blijhamsterweg bij de speeltuin komen, enkele huizen bij de ‘Steenfabriek Oostelijk Groningen’ in brand worden geschoten en zo de gevechtshandelingen beginnen. De Duitsers, die 's morgens in de vroegte wat licht geschut bij ‘Winschoter Hoogebrug’ hebben opgesteld, vormen hier een front dat de geallieerden twee dagen zal gaan ophouden. Bovendien hebben zij geschut opgesteld aan de Beertsterweg en mitrailleurnesten gemaakt te Zuiderveen, zodat Winschoten niet zonder meer in geallieerde handen zal gaan vallen. Een eerste artillerieduel ontwikkelt zich op vrijdagmiddag, waarbij de granaten over Winschoten worden geschoten. Ook vrijdagavond menen de oorlogsvoerenden aldus de krachten te moeten meten. Helaas is dit noodlottig geworden voor enige bewoners van het voorste deel van Zuiderveen en het achtereind van Sint Vitusholt, doordat daar enkele huizen door granaatvuur worden getroffen en gedeeltelijk vernield, terwijl daarbij een paar doden en gewonden vallen te betreuren. Het bombardement, waardoor ook het schoolgebouw en de woning van het hoofd der school in het Sint Vitusholt nogal gehavend worden, is zeer hevig en men kan aannemen, dat het merendeel van de Winschoter ingezetenen zijn toevlucht zal hebben gezocht in de kelders. Het is een nacht vol angstige spanning.
Ook op zaterdag 14 april duurt het oorlogsgeweld nog voort. De Duitsers hebben een paar stukken geschut in het land geplaatst ter weerszijden van de Blijhamsterweg tussen Winschoten en ‘Hoogebrug’ en er wordt bijna onafgebroken de gehele dag het geknal van schoten gehoord. Intussen kan men van hier uit zien, dat te Oude Pekela de nationale driekleur al is gehesen ten teken van de bevrijding en verneemt men tevens dat er Poolse troepen opgerukt zijn naar de brug van Zuiderveen en eveneens naar de ‘Hoogebrug’. Toch blijft de verwachte stormaanval op Winschoten uit en naar men later verneemt is dit een gevolg geweest van het feit, dat de geallieerden hebben gedacht, dat Winschoten nog een sterke bezetting Duitse troepen heeft. In de late namiddag van zaterdag echter gebeurt het onverwachte en meest sensationele feit van deze fel bewogen oorlogsdagen. Plotseling verschijnt er een ongeveer twaalf geallieerde vliegtuigen die met bommen en machinegeweervuur de Duitse stellingen aanvallen. Deze hevige luchtaanval levert voor hen, die niet in de kelder zijn gevlucht, een onvergetelijk en imposant schouwspel op. En het resultaat is buitengewoon verblijdend. Niet alleen wordt het Duitse geschut tot zwijgen gebracht, maar al spoedig slaan de Duitse troepen die nog in Winschoten zijn in wanorde op de vlucht. Velen op van de burgers geroofde rijwielen, anderen met paarden en wagens, die zij zich hebben toegeëigend, verder een verwarde stoet van ijlings te voet wegvluchtende soldaten. Het is in één woord een wanordelijke vlucht, waarbij het lawaai, commandogeschreeuw en wapengekletter samen gaat met het voortdurend geblaf van het Poolse tankgeschut.
In het duister van de avond trekken ook de laatste Duitsers uit Winschoten weg, maar ze doen dit niet dan nadat ze nog eerst hun brandstichterslusten hebben botgevierd door de kapitale herenbehuizing van de heer Diekman bij de Posttil, de loodsen en het kantoorgebouw van de fa. E. Post en het Shellgebouw aan de Nieuwe Haven in brand te steken. De nacht van zaterdag op zondag brengt menigeen nog slapeloze uren door, doordat de aftocht van de Duitsers gepaard gaat met veel geraas, de lucht rood is van de branden en het bijna ononderbroken geluid van het tankgeschut. Het gefluit van de granaten duurt voort en pas tegen de morgen verstomt het helse kabaal.
Een korte stilte die de bevrijdingsdag van zondag 15 april, een korte wijding geeft. Een dag ook die begint met kletterende regenvlagen - na het schone lenteweer dat de dagen en nachten tevoren heeft gekroond. Al vroeg verspreidt zich als een lopend vuurtje door Winschoten het gerucht, dat de Duitse onderdrukkers voorgoed de benen hebben genomen. Men verwacht nu een spoedige intocht van de bevrijders en ondanks de stromende regen trekken velen er op uit in de richting van Zuiderveen en ‘Hoogebrug’ om de Polen met gejuich binnen te halen. Toch wordt het geduld nog op de proef gesteld, want voordat de bevrijders naar hier oprukken moeten nog enige obstakels worden opgeruimd en moet het tankgeschut zich nog even flink laten horen om te peilen of de vijand inderdaad de benen genomen heeft.
De Canadezen trekken Winschoten binnen. Wie weet waar dit precies is. Foto ingezonden door W. Danus.
De geestdrift begint zich eerst goed te uiten als tegen de middag de zolang verwachte Poolse bevrijders binnenkomen. Eerst een aantal gepantserde gevechtswagens en motorrijders, later gevolgd door de lichte en zware tanks. Met uitbundig gejuich worden de bevrijders begroet en er is zelden in Winschoten groter geestdrift tot uiting gekomen dan op die gedenkwaardige 15 april 1945, waarbij zelfs de glorierijkste dagen van de mooiste Oranjefeesten in de schaduw worden gesteld. In Winschoten is de stemming als bij toverslag omgeslagen. De vlaggen worden uitgestoken uit de huizen en weldra ook wappert ook van de toren de vaderlandse driekleur en het oranjedoek - ook het stadhuis wordt in feestgewaad en vlaggetooi gestoken en ieder tooit zich met de geliefde kleuren van ons Oranjehuis. Er breekt een echte, geestdriftige feeststemming los, die vergroot wordt door de onbeschrijfelijke vreugde over de bevrijding van de zware Duitse druk, die zolang onze vreugde aan banden heeft gehouden. Het duurt niet lang of er ontstaat een waar verbroederingsfeest tussen de Poolse bevrijders en de Winschoter jeugd en overal ziet men aardige toneeltjes waarbij de Polen het middelpunt vormen van een schare jongeren en ouderen en waarbij de talenkwestie blijkbaar geen rol van betekenis speelt. De voertuigen van de Poolse bevrijders worden van vleiende opschriften voorzien en zij zelf worden ze op overstelpende wijze gehuldigd. Ook de Canadezen die later de Polen komen vervangen, mogen zich in de bijzondere sympathie van de Winschoter ingezetenen verheugen.
Al heel snel na de aftocht van de Duitsers komt de Ordedienst in werking. Onder leiding van dr. J.H. Hommes, de plaatselijke commandant van de binnenlandse strijdkrachten, nemen de ondergrondsen de handhaving van de orde en de rust ter hand, worden onmiddellijk de N.S.B.-ers en de andere landverraders opgehaald en in verzekerde bewaring gesteld en in samenwerking met inmiddels ook de verschenen hogere ‘Militaire Gezag’ worden de nodige maatregelen genomen om het openbare leven in rustige banen te leiden, alle diensten te laten functioneren en de bevrijdingsvreugde te behoeden voor al te hevige uitbarstingen. Er is daardoor in die dagen voortreffelijk werk verricht.
De vreugde over de bevrijders blijft zich nog dagen achtereen op allerlei wijze uiten. Langer dan een maand blijft Winschoten gehuld in het veelkleurig feestgewaad van vlaggen en versieringen, in tal van straten en buurten worden buurtfeesten georganiseerd en de vreugdevolle stemming blijft maar voortduren en als niet tenslotte van meerdere zijden het parool gegeven wordt tot de orde van de dag terug te keren, misschien dat de feestroes dan nog steeds niet tot einde zou zijn gekomen. Er zijn tal van hoogtepunten te noemen in het leven van Winschoten in die eerste dagen. Daartoe behoort ook de terugkomst van de burgemeester, mr. A.J. Romijn op dinsdagmiddag 1 mei 1945 en de hartelijke begroeting die hem door de bevolking wordt bereid.
Behalve in allerlei feestelijkheden heeft de vreugde over de bevrijding zich ook op treffende wijze geuit in de druk bezochte dankdiensten die in de verschillende kerken worden gehouden. Onze plaatsvervanged Commandant Dr. Hommes vertrekt kort na de middag met een auto naar Leeuwarden om burgemeester Romijn naar Winschoten terug te halen en om half zeven doet hij na lange tijd van afwezigheid voor het eerst weer zijn intrede in het stadhuis. Vrijwel onopgemerkt geschiedt dit korte bezoek, maar er zijn inmiddels maatregelen genomen om de officiële terugkeer van de burgemeester een feestelijk karakter te geven.
Dit dringt ook spoedig tot de bevolking door en na acht uur wordt de drukte in de Langestraat, speciaal natuurlijk in de omgeving van het stadhuis, groter en groter. Om half negen wordt burgemeester Romijn door een auto naar het Stadhuis gebracht, waar een mensenzee op hem wacht en hem een hartelijke ovatie brengt. Kort voor negen uur verschijnt de burgemeester even op het bordes van het stadhuis om zijn ingezetenen te begroeten en te verzoeken nog even geduld uit te oefenen, omdat er een muziekkorps zal komen om aan dit gedenkwaardig ogenblik luister bij te zetten.
Oproep:
Bron: Naverteld uit ‘Winschoten en Omstreken in de branding der bevrijding’. April 1945. Uitgave Drukkerij J.D. van der Veen, Winschoten.
|
||||||||
Op donderdagavond 12 april 1945 zijn Winschoters getuige van de vlucht van een groot aantal landwachters, die eerst geprobeerd hebben zich over de grens in veiligheid te stellen, maar in Leer met de complimenten aan Mussert en zijn medewerkers terug gewezen zijn. Afgezien van de - in de week gebruikelijke - nachtelijke transporten van Duits materiaal per boerenkar, verloopt de nacht rustig, maar vrijdagsmorgens is er opwinding in Winschoten, als de brandstofvoorraden van de bezetters worden verdeeld en als granaten bij de pijlers van de bruggen worden aangebracht.
